چکيده : 

امروزه ما وراث جهاني پر از ناکاميها ، شکست ها ، بيمناکي ها و سرخوردگي ها هستيم ، کنار نهادن عقل و خرد و پيروي از اميال دروني ، غرايز حيواني و خودخواهي ها ، انسان هايي بي رحم ، بي منطق و تخريب گر ساخته است . وجود اين همه بي عدالتي ، سرگشتگي ، جنگ و بسياري از رفتارهاي غير عقلاني ، مويد اين امر است که بشر امروزي قبل از هر چيز به تربيت کردن نياز دارد . در اهميت تربيت در اسلام همين بس که در قرآن مجيد از يکي از اهداف عاليه بعثت پيامبران به عنوان تزکيه ( تربيت ) نام برده شده است . تربيت در اسلام با معاني و تعابير مختلفي به کار رفته است . در يک تعبير ، تربيت به معناي رسيدن به رشد است . آيه 1 سوره ي جن ناظر بر اين تعبير است . در اين آيه هدف قرآن هدايت به حق و کمال عقلي است . آيات ديگري مانند 256 سوره بقره ، 10 سوره جن و 10 سوره ي کهف نيز ناظر بر همين معنا از تربيت هستند . در جاي ديگر قرآن مانند آيات 29 و 38 سوره غافر ماموريت پيامبر اسلام هدايت به راه کمال ذکر شده است . هدايتي که در آن فرد ، در راه مستقيم ( صراط المستقيم ) گام بر مي دارد . در سوره ي آل عمران آيه 164 آمده است که همانا خداوند بر افراد با ايمان منت نهاد و براي آنان پيامبري را مبعوث کرد تا آنان آيات الهي را تلاوت کنند و انسانها را از آلودگيها برهانند ( تزکيه کنند ) و به آنها کتاب و حکمت بياموزند . و يا در نهج الفصاحه ، پيامبر اکرم (ص) مي فرمايد : " من براي به کمال رساندن خوبيهاي اخلاق مبعوث شدم " بنابراين تزکيه نفس باعث رستگاري مي شود و تربيت باعث به کمال رسيدن ابعاد معنوي و شخصيتي انسانها مي گردد . در اين ميان پرمعناترين تعبير از تربيت اسلامي همان تعبير به تزکيه است . در آيه دوم سوره جمعه ، هدف از بعثت رسولان و پيامبران آگاه ساختن انسانها از نشانه هاي الهي ، تزکيه آنها و علم آموزي به آنها عنوان شده است . اين سه هدف بزرگ الهي جز برترين اهداف تربيت اسلامي است ( مکارم شيرازي ، 1367 ) هدف اول يعني آگاه ساختن انسانها به نشانه هاي الهي جنبه ي مقدماتي دارد و در آن سعي مي شود کودک با رشد گيرنده هاي حسي خود مخصوصا ديدن و شنيدن بتواند به تفکر و تاملي درست 
در عالم خلقت برسد . در مرحله ي بعد کودک ياد مي گيرد که از انجام رفتارهاي غير اخلاقي و غير انساني بپرهيزد و فضائل و کمالات انساني را در خود رشد دهد . در مرحله ي سوم و آخرين مرحله ي تربيت ، کودک شروع به علم آموزي مي کند تا بيشتر از پيش رو به سوي کمال برود . تربيت اسلامي جامع است از اين نظر که شامل پرورش جسم ، روح ، فرد و جمع ، دينا و آخرت مي شود ( احمدي ، 1364 ) تربيت در اسلام تنها انجام مناسک ديني نيست . بلکه پروراندن هر صفت و کمالي است که انسان به عنوان جانشين خدا بر زمين و انسان به عنوان انسان بايد دارا باشد . آيات ، روايات و تصويه هاي ديني متفاوتي را مي توان يافت که در آن نه تنها به عبادت و انجام مراسم ديني توصيه شده است بلکه کسب کليه فضايل و دوري از هر حيوان صفتي سفارش شده است . از ديگر ويژگيهاي تربيت اسلامي اين است که تمامي تلاشهاي تربيتي يک مسير را دنبال مي کنند و آن عبادت و بندگي خدا و تسليم رضاي او بودن است . اين ويژگي مخصوص تربيت اسلامي است و در هيچ يک از مدلهاي تربيتي وجود ندارد . در بهترين روشهاي تربيتي فرد خدمتگزار جامعه است و هدف والاتري وجود ندارد . از ويژگيهاي ديگر تربيت اسلامي تاکيد آن بر تربيت شناختي است . آنقدر که در تربيت اسلامي بر پرورش تفکر و علم آموزي تاکيد شده است در هيچ يک از مدلهاي تربيت چنين سفارش نشده است . 

بررسي هدف هاي تربيتي اسلام از منظر علماي علوم تربيتي : 

هدفهاي تربيتي در اسلام از نظر شريعتمداري عبارتند از : تقوي و پرهيزگاري ، آموزش حکمت ، پرورش عدالتخواهي ، تکامل انسان، استقلال فردي ، پذيرش مسئوليت فردي ، تغيير رفتار ، احترام به انسان ، ايمان به صلاحيت مردم ، پرستش خدا ، برادري و همکاري ، دوستي با ملل ديگر و پرورش روح اجتماعي . پس مي توان گفت يکي از اهداف تعليم و تربيت اسلامي شناخت خود و پيرامون خود است . فرزندانمان را بايد به گونه اي تربيت کنيم که مشتاقانه در پي کشف خود و محيط خود برآيند . ما مي توانيم به روش بسيار دقيق و هوشمندانه آن را هدايت نمائيم مسلماً اگر اين نهاده دروني نتواند به درستي رشد يابد ما در اهداف تربيتي خود دچار شکست شده ايم . براي تربيت و رشد اين نهاده بايد سعي کنيم از ابتدا کودک را مشتاق به بررسي و پويش اطراف خود نمائيم . ما مي توانيم با جواب دادن به پرسشهاي او با حوصله و سعي بيشتر او را براي طرح پرسشهاي ديگر به حرکت وا داريم پس شناخت خود و پيرامون خود مي تواند از اولين اهداف تربيتي باشد که از ابتداي تولد مي توان به آن پرداخت . آموزشهايي که در اين مرحله به کودک داده مي شود بايد در برگيرنده ي شناخت کودک از حقوق خود و ديگران باشد . کودک ياد مي گيرد که به ديگران احترام بگذارد. حق خود را در قبال جامعه و ميحط زيست ادا کند . ياد بگيرد که فکر کند و مهارتهاي تفکر را بياموزد و بتواند رابطه اي انساني با ديگران برقرار سازد . در مرحله ي بعد که هفت سالگي شروع مي شود ، بيشترين تاکيد بر تربيت ديني است . کودک ياد مي گيرد که مناسک ديني را انجام دهد . دين خود را بشناسد و هر آنچه به او از طرف دين امر شده است ، انجام دهد و از آنچه که از آن نهي شده است، دوري گزيند . اين مرحله توأم است با شروع تعليم و تربيت رسمي که در آن مرحله سوم از تعليم و تربيت اسلامي که همان ياددهي علم و حکمت است آغاز مي شود . در اين مرحله است که شناخت و آگاهي هاي فرد از خود و جهان و همچنين آفريدگار جهانيان به مرتبه اي رسيده است که بتواند از روي آگاهي به سوي شکوفايي گوهر انساني خود قدم بردارد . بنابراين به طور خلاصه مي توان گفت که در تعليم و تربيت اسلامي يک هدف 
اساسي وجود دارد و آن حرکت انسان به سوي خداست . روشهاي تربيت اسلامي در قرآن به روشهاي گوناگون تربيت اشاره شده است . يکي از آن روشها که اتفاقا در روان شناسي مدرن امروزي نيزکاربرد دارد ، روش تشويق و تنبيه است . مکررا در قرآن مي بينيم که خداوند انسانها را به دادن پاداش در مقابل نيکي ها و مبتلا ساختن آنها به عذاب در مقابل بديها اشاره دارد . اين روش در روان شناسي بسيار رايج است .در اين روش براي تغيير و اصلاح رفتار مي توان با دادن پاداش و يا تنبيه کردن انسانها را واداشت تا رفتار بخصوصي را ارائه دهند و رفتار ديگر را سرکوب نمايند . تفاوت روش تشويق و تنبيه قرآني و روان شناسي امروزه در اين است که تنبيه يا تشويق خداوند اکثراً به دنيا ديگري واگذار شده است . اگر چه در اين دنيا نيزتا حدودي تشويق و تنبيه وجود دارد ولي در روان شناسي بلافاصله بعد از رفتار خاصي تشويق و تنبيه صورت مي گيرد . با اين حال مي توان از هر دو روش قرآني و روان شناسانه براي تربيت افراد استفاده نمود . روش ديگري که در تربيت اسلامي وجود دارد و مکررا به آن اشاره شده است . الگوگيري از سيره پيامبران و اوليا خداست . خداوند رفتار رسول اکرم (ص) را اسوه حسنه براي مردم مي شمارد تا از آن الگو گيرند . در روان شناسي مدرن نيز از اين روش مخصوصا براي فراگيري رفتارهاي اجتماعي استفاده شاياني مي شود . الگو بايد ويژگيهاي به خصوصي داشته باشد تا مورد الگوگيري قرار بگيرد . اين ويژگيها شامل جنسيت ، سواد ، موقعيت اقتصادي ، اجتماعي ، ويژگيهاي شخصيتي ، سن و از اين قبيل است . توجه به اين ويژگي ها مي تواند اين روش تربيتي را کارآمدتر سازد . روش ديگر تربيت در اسلام روش تذکر است . ذکر به معناي يادآوري است . به اين معنا که ما ، چيزي را که قبلا فرد ياد گرفته است،با بيان صفتي از آن ، به او گوشزد مي کنيم.اين روش صرفا موقعي موثر است که فرد چيز را قبلا يادگرفته باشد. در اين صورت نيازي به استفاده از تنبيه نيست بلکه يادآوري آنچه فراموش کرده کافي است . گاهي اين روش مي تواند به صورت امر به معروف و نهي از منکر صورت بگيرد که نوع ديگري از تذکر دادن است . از ديگر روشهاي تربيت السامي مي توان روش " بيان داستان " را نام برد . در قرآن بسياري از داستانهاي عبرت آموز وجود دارد که هر يک مي تواند انقلابي در درون انسانها ايجاد نمايد . روش داستاني روش استفاده از تجربيات ديگران به جاي تجربه فردي است . 
اين روش مخصوصا در سنين نوجواني بسيار کاربرد دارد . چرا که در اين سن ، نوجوان مي تواند روابط منطقي بين پديده ها را به طور ذهني درک نمايد ولي کاربرد آن در کودکان نمي تواند موثر باشد . روش ديگري که باز در قرآن نيزبه آن اشاره شده است روش محاسبه نفس است . اين روش که در آن فرد به باز نمودن اعمال خويش طي دوره مشخصي مي پردازد ، در روان شناسي مدرن نيز کاربرد فراواني دارد . اين روش از جمله روشهاي شناختي تعليم و تربيت است که امروزه به آن خود جهت دهي يا خود نظم دهي مي گويند . از طريق اين روش مي توان به افراد ياد داد تا خود ، رفتارها و اعمال خود را تحت نظر بگيرند و آنها را کنترل نمايند . به اين وسيله به عوض اينکه از بيرون به کنترل افراد بپردازيم ، خود آنها را مسئول اعمال خودشان قرار مي دهيم . البته روشهاي ديگري نيز در تربيت اسلامي وجود دارد که نويسندگاني مانند ( تهراني ، 1376 ) به آنها اشاره داشته اند مانند روش محبت ، روش موعظه ، روش توجه و روش ابتلا و امتحان. ما از ذکر اين روشها به جهت طولاني تر شدن بحث خودداري مي نمائيم . هر چند بعضي از آنها در دل روشهاي ذکر شده مستتر است ، مانند روش محبت که بايد در تمامي روشهاي تربيتي اعمال گردد . روش موعظه مي تواند به صورت ذکر يا 
داستان سرايي نيز صورت پذيرد و روش توبه که روش کاملا فردي است و ابتلا به امتحان الهي نيز از روشهايي است که خداوند در قبال بندگان خود به کار مي برد . 
نظام تعليم و تربيت پيامبر اعظم (ص) بهترين و مناسب ترين زمينه وحدت مسلمانان جهان است ، چون مورد قبول همه امت اسلامي هست و هر کس به خدا و قرآن عقيده داشته باشد ، تعاليم پيامبر (ص) را باور داشته و بر آن پايبند است . اگر انديشمندان مسلمان به نظام تربيتي پيامبر (ص) عمل کنند ، همه اختلافهاي مذهبي و گروهي بر طرف و اتحاد واقعي در ميان امت اسلامي حاکم مي گردد . 
آنچه در نظام تربيتي پيامبر اعظم (ص) مهم است ، ضمن عمل به دستورالعمل هاي تربيتي آن بزرگوار ، ترويج و تبليغ آموزه هاي نبوي است . مهمترين مسئوليت آنان دعوت مردم به اتحاد و هماهنگي بر اساس تعاليم پيامبر اسلام (ص) و ناديده گرفتن عوامل اختلاف و تفرقه امت اسلامي است . اگر علماي شيعه و سني در کشورهاي اسلامي به سوي وحدت واقعي حرکت کنند ، مناسب ترين روش و راهکار ، شناخت نظام تربيتي پيامبر اعظم (ص) و عمل و ترويج معارف نبوي در ميان جوامع مسلمان و به خصوص نسل جوان است که در کمترين زمان ممکن ، نتيجه مطلوبي خواهد داشت . 

روشهاي تربيتي رسول الله ( صلي الله عليه و آله و سلم ) 

1 ـ اصل هماهنگي تربيت و فطرت انساني : 

در اين روش ، شکوفاسازي و پرورش متربيان مدنظر است ، به کارگيري اين روش مستلزم اين است که برنامه ريزي هاي تربيتي به گونه اي بايد هدايت شود که به تحقق اين مهم بينجامد . 

2 ـ اصل توحيد محوري : 

دومين اصلي که از مباني تعاليم انبيا به روشني قابل دستيابي است ، اصل توحيد محوري و يگانه پرستي است که همواره اساس دعوت پيامبران بوده است . پيامبر خاتم (ص) به عنوان آخرين فرستاده خدا ، مانند انبياي سلف ، توحيد را مبناي تعليم و تربيت خويش قرار داد و بر اين اساس تبليغ دين کرد . تمام فعاليتهاي پيامبر ، به ويژه اساس تعليم و تربيت آن حضرت بر محور اصل توحيد استوار بود . 

3 ـ اصل آخرت گراي ي: 

اصل آخرت گرايي به معناي دست کشيدن از دنيا نيست . بلکه منظور از آن بهره گيري درست از ماديات دنيا است که نحوه ي استفاده از آن زمينه ساز زندگي آخرت خواهد . رسول خدا (ص) مي فرمايد : « دنيا کشتزار جهان آخرت است » هيچ کس نمي تواند در آخرت محصول خوبي برداشت کند ، مگر اينکه در دنيا بذر خوب پاشيده باشد . 

4 ـ اصل کرامت انساني : 

کرامت به معناي شرافت ، اصالت ، بزرگ منشي و نيک سيرتي است که حاصل بهره مندي فطري و ذاتي يک موجود باشد . خداوند آدمي را از بهره منديهاي دروني ويژه اي ، چون عقل و اراده و اختيار برخوردار ساخته که موجب کرامت او شده است . تکريم و تعزير متربي از اساسي ترين اصول تربيت است ؛ زيرا اساس تربيت بر کرامت و عزت مندي است . پيامبر (ص) مي فرمايد : « مبادا فردي از مسلمانان را کوچک شمرده و تحقير نماييد ؛ زيرا کوچک آنان هم در نزد خدا بزرگ است » . 

5ـ اصل توجه به تفاوت هاي فردي : 

تفاوتهاي فردي ناشي از سرشت و فطرت انساني است که نظام توحيدي و جاودانگي انسان هم موافق 
و مقتضي آن مي باشند ؛ تفاوتهاي فردي به عنوان يک اصل در تعليم و تربيت همه انبيا وجود داشته و بر اساس آن مشي مي کردند . پيامبر خدا (ص) مي فرمايد : « ما جماعت انبيا مامور شديم که با مردم بر ميزان عقل شان سخن بگوييم » . 

سيره تربيتي امام علي ( ع) 

1 ـ الگوي عملي بودن : 

به نظر مي رسد مهمترين و کارآمدترين روشي که ائمه (ع) در تربيت اخلاقي فرزندانشان به کار مي گرفتند ، رفتار عملي آنان بود . آنها خود الگوي کامل و مطمئن اخلاقي براي فرزندانشان بودند . اعمال و رفتارشان هر لحظه در منظر فرزندان قرار داشت و فرزندان با ديدن آنها مشق زندگي مي گرفتند . سيره تربيتي علي (ع) مملو از رفتارهاي عملي است که براي همه سرمشق بود . 

2 ـ موعظه : 

پند دادن يکي از روشهاي اخلاقي است که درسيره ي تربيتي علي (ع) بسيار ديده مي شود ،آن حضرت در فرصتهاي مناسب فرزندان خويش را پند مي داد و دلهاي پاک و نوراني را نوراني تر مي ساخت. روش تربيتي موعظه چنان در سيره تربيتي آن حضرت مهم بود که حتي در بستر شهادت از آن بهره جست . 

3 ـ ياد مرگ و قيامت : 

از جمله روشهاي تربيت اخلاقي ، ياد مرگ و قيامت است . ياد مرگ و قيامت موجب مي شود انسان از آرزوهاي مادي جدا گرديده ، به گناه تن ندهد به خصوص فرزندانش را به فراموش نکردن آن توصيه مي فرمود . حضرت ضمن نامه اي به امام حسن (ع) مي فرمايد : « فرزندم ! فراوان به ياد مردن باش و به ياد موقعيتي که در آن قرار مي گيري و پس از مردن بدان روي مي کني تا چون بر تو درآيد ، ساز خويش را آراسته و کمر خود را بسته باشي چنان نباشد که ناگهان مرگ تو را دريابد و بر تو چيره گردد » . 

4 ـ تربيت اجتماعي : 

تربيت اجتماعي از ابعاد مهم تربيت در نظام تربيتي اسلام است .اسلام دين عزلت گزيني و فردگرايي نيست بلکه علاوه بر توجه به امور فردي ، به مسايل اجتماعي نيز توجه ويژه دارد و اين يکي از امتيازهاي بزرگ دين خاتم است . در سيره معصومان (ع) ، به ويژه امام علي (ع) ، تربيت اجتماعي از جايگاهي ويژه و با اهميت برخوردار است . مراد از تربيت اجتماعي مجموعه ديدگاه ها در زمينه ي روابط اجتماعي و نيز رفتارهاي عملي است که امام علي (ع) فرزندانش را به آن سفارش مي کرد . 

الف ) تربيت اجتماعي در خانه : 

آغاز تربيت اجتماعي از جامعه کوچک خانواده است و فرزندان نخستين برخوردهاي اجتماعي را در درون خانه تجربه مي کنند . رفتار با پدر ، مادر ، برادران و خواهران ابتدايي ترين ارتباطات اجتماعي فرزندان است . 
مهمترين و کارآمدترين روشي که ائمه (ع) در تربيت اخلاق فرزندانشان به کار مي گرفتند ، رفتار عملي آنان بود . در سيره ي تربيتي امام علي (ع) اين نکته مورد توجه بود و آن 
حضرت با ايجاد رابطه اجتماعي صحيح ميان فرزندان خود به تربيت اجتماعي آنان اقدام مي فرمود . در روايت آمده است : امام علي (ع) به امام حسن و امام حسين (ع) فرمود : « شما را به تقواي الهي و گرايش و رغبت به آخرت و زهد در دنيا سفارش مي کنم . بر آنچه از دنيا از دست داده آيد ، تاسف نخوريد ، کار خير انجام دهيد و دشمن ستمگر و ياور ستمديده باشيد » . سپس فرزندش محمد را صدا زد و فرمود : « آيا آنچه را به برادرانت سفارش کردم شنيدي ؟ » او گفت : « آري ، فرمود : « شما را نيز به آنها سفارش مي کنم . بر تو باد به نيکي به برادرانت امام حسن ( عليه السلام ) و امام حسين (ع) و رعايت احترام آنها و شناخت فضل و مقام آنان . بدون نظر آنان کاري انجام مده » . 

ب ) تربيت اجتماعي خارج از خانه : 

فرزند در خارج از خانه با اجتماع سر و کار دارد و در پرتو اين ارتباط به زندگي اجتماعي خود استمرار مي بخشد . از اين رو نيازمند برقراري ارتباط سالم و عاطفي با ديگران است . علي (ع) در هنگام احتضار ، امام حسن (ع) و امام حسين (ع) و محمد بن حنفيه و ساير فرزندان خود را جمع کرد و در پايان وصيت خويش فرمود : « يا بني عاشروا الناس عشره ان غبتم حنوا اليکم و ان فقدتم بکو عليکم » . 
با مردم به گونه اي معاشرت و ارتباط داشته باشيد که اگر از نظرشان دور شديد دل در هواي شما داشته باشند و اگر مرديد، شديد بر شما بگريند . 

5 ـ ميزان و معيار رابطه درست با ديگران : 

امام علي (ع) در سيره ي تربيتي خويش براي برقراري ارتباط درست و سالم با ديگران و نيز برخورد با آنها معيار و ملاک کليدي را به فرزندان خود ارائه فرمود و آن نقش انسان است : « يا بني اجعل نفسک ميزاناً فيما بينک و بين غيرک ... » فرزندم ! خود را ميان خويش و ديگري ميزان قرار ده ، پس آنچه را براي خود دوست مي داري ، براي غير خود نيز دوست داشته باش و آنچه را براي خود خوش نداري ، براي ديگري نيز خوش مدار ؛ ستم نکن چنانکه دوست نداري به تو ستم شود ، و نيکي کن چنانکه دوست داري به تو نيکي کنند ... » . 

6 ـ تربيت جسماني : 

در سيره ي تربيتي معصومان (ع) تربيت جسماني و حفظ تندرستي مورد توجه واقع گرديده ؛جسم مرکب روح و حفظ سلامتي جسم ، مقدمه سلامتي روح تلقي شده است . از اين رو تغذيه مناسب و رعايت نکات بهداشتي در سيره ي تربيتي حضرت علي (ع) مورد توجه ويژه قرار گرفته است . 

الف ) تغذيه : 

تغذيه مناسب يکي از عوامل تداوم سلامت انسان است و براي کودکان و نوجوان اهميت ويژه اي دارد . براي کودک شير مادر با برکت ترين ماده غذايي است . علي (ع) مي فرمايد : « مامن لبن رضع به الصبي اعظم برکه عليه من لبن امه » براي نوزاد هيچ شيري با برکت تر از شير مادر نيست » . 

ب ) رعايت نکات بهداشتي : 

علاوه بر تغذيه سالم و مقوي ، رعايت نکات بهداشتي چه در هنگام غذا خوردن و چه در تداوم سلامتي کودک نقشي مهم دارد ، حضرت علي (ع) به فرزندش امام حسن (ع) فرمود : آيا نمي خواهي چهار صفت به تو آموزم که از پزشک و دارو بي نياز شوي ؟ عرض کرد : آري . حضرت فرمود : هرگز بر سر غذا منشين مگر اينکه گرسنه باشي و از غذا دست مکش مگر اينکه هنوز به غذا اشتها 
داشته باشي . در جويدن غذا خوب دقت کن و در وقت خواب خود را از فضولات فارغ ساز . اگر اين دستورها را به کار بندي ، از پزشک بي نياز خواهي شد » . 

شيوه هاي تربيت فرزندان در سيره و کلام امام علي (ع) : 

الف ) شيوه محبت : 

براي کودکان در آغوش گرفتن و بوسيدن و براي بزرگترها دادن هديه و اظهار محبت زباني از مناسب ترين شيوه هاست . علي (ع) مي فرمايد : « هر که فرزند خود را ببوسد ، براي اوپاداش و حسنه خواهد بود و هر که فرزند خود را شاد کند ، خداوند در روز قيامت او را شاد خواهد فرمود ... » 

ب ) شيوه احترام به شخصيت فرزند : 

شيوه احترام به شخصيت فرزند واگذار کردن مسئوليت به او است . احترام به فرزند و تکريم شخصيت او ، اعتماد به نفس را در وي تقويت مي کند و او را براي انجام مسئوليتهاي مهم فردي و اجتماعي آماده مي سازد . از سوي ديگر ، سرزنش زياد فرزند ، آتش لجاجت و دشمني را در او شعله ور مي سازد . علي (ع) در اين زمينه مي فرمايد : « الا فراط في الملامه ي يثبت نار اللجاجه » زياده روي در سرزنش ، آتش لجاجت را در فرد روشن مي کند » . 

ج ) شيوه تشويق و تنبيه : 

از شويه هاي مسلم تربيتي ، تشويق و تنبيه است . تشويق عامل برانگيزاننده و تنبيه عامل بازدارنده است . حضرت علي (ع) شيرين کاري کودکش را با بوسيدن و در آغوش گرفتن وي پاسخ داد و تشويق کرد . البته فرزندان تربيت يافته علي (ع) به ويژه دو فرزند معصومش حسن و حسين (ع) به تنبيه نياز نداشتند . اما در مواردي که مساله اي بسيار مورد اهتمام علي (ع) بوده و فرزندان آن حضرت ترک اولي انجام مي دادند ، آن حضرت موضعي سختگيرانه و انعطاف ناپذير داشته اند و گاهي فرزندان خود را تهديد مي نمودند ؛ براي نمونه در امور مربوط به بيت المال که بسيار براي آن حضرت مهم مي نمود ، آنگاه که فرزندان در مورد آنها احتياط نمي نمودند و موجب ترک اولي مي شدند ، حضرت بسيار سخت مي گرفتند . 

د ) شيوه ي الگويي : 

شيوه ي الگويي نيز از شيوه هاي مهم تربيتي است زيرا در پرتوي آن شخصي تربيت شده با نصب العين قرار دادن رفتار و کردار الگوها ، آنها را نيز در خود ايجاد نموده و به تدريج دروني مي کند . اين شيوه تربيتي امام علي (ع) از اهميت زيادي برخوردار است و آن حضرت به دو طريق از اين شيوه تربيتي فرزندان خود بهره مي جس

نظرات شما عزیزان: